Pigułka z ... Zasada nominalizmu w prawie zobowiązań

Zasada nominalizmu

Zasada nominalizmu oznacza, że zapłata ma nastąpić w sumie nominalnej, bez względu na to, czy między chwilą powstania a chwilą wykonania zobowiązania doszło do obniżenia lub podwyższenia siły nabywczej pieniądza, skutkującego zmianą wartości ekonomicznej świadczenia. Zgodnie z art. 358(1) § 1 KC,   jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Zasadą nominalizmu objęte są tylko zobowiązania pieniężne w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli zobowiązania, w których świadczenie pieniężne występuje jako świadczenie główne, np. pożyczka. Należy również pamiętać, że zasada nominalizmu odnosi się do zobowiązań pieniężnych wyrażonych w jakiejkolwiek walucie, zarówno polskiej, jak i obcej.

Zasada nominalizmu nie dotyczy natomiast zobowiązań niepieniężne ze świadczeniem pieniężnym, czyli takich, gdzie  świadczenie pieniężne jest świadczeniem zastępczym (np. odszkodowanie, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, zwrot wartości nakładów i pożytków)..

Waloryzacja

Jak już wyżej wspomniano, w polskim prawie cywilnym w odniesieniu do świadczeń pieniężnych obowiązuje zasada nominalizmu wyrażona w art. 3581 § 1 k.c. Oznacza ona, że zapłata świadczenia pieniężnego powinna nastąpić w sumie nominalnej, bez względu na to, czy między chwilą powstania, a chwilą wykonania zobowiązania doszło do obniżenia lub podwyższenia siły nabywczej pieniądza, skutkującego zmianą wartości ekonomicznej świadczenia. Wyjątek od tej zasady stanowi waloryzacja umowna albo sądowa (art. 3581 § 2 i 3 k.c.).

Waloryzacja umowna

Waloryzacja umowna oznacza, że strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Zakresem zastosowania art. 358(1) § 2 k.c. nie są jednak objęte umowy, przez które strony ponownie ustalają wysokość świadczenia pieniężnego, ze względu na już zaistniałą inflację, ponieważ stanowi to ponowne określenie sumy nominalnej, z reguły zmierzające do uniknięcia waloryzacji sądowej.

Waloryzacja sądowa

Waloryzacja sądowa podlega natomiast kognicji sądu. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może jednak wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Możliwa jest także waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego na podstawie art. 358(1) § 3 k.c., także wówczas, gdy strony przewidziały odpowiedni mechanizm waloryzacyjny w umowie, nawet jeśli został on już wykorzystany, o ile spełnione zostaną przesłanki przewidziane w art. 358(1) § 3 k.c. Podkreślenia wymaga odmienność przesłanek obu waloryzacji oraz odmienne rezultaty ich przeprowadzenia. Jeśli zatem waloryzacja sądowa dawałaby stronie wyższy poziom ochrony, to nie można odmówić jej skorzystania z niej, skoro art. 358(1) § 3 k.c. nie zawiera wyłączenia takiej możliwości.

Podstawa prawna:
Art. 358 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny , Dz.U.2019.1145 ze zm.