Szybka powtórka: Egzamin z prawa rodzinnego i opiekuńczego - Prawa i obowiązki małżonków w pigułce

Uwagi ogólne

Należy pamiętać, że za wspólność małżeńską uważa się rzeczywisty związek łączący oboje małżonków, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra rodziny. Wspólność małżeńska oznacza tu wspólne pożycie małżeńskie i ustaje w przypadku rozkładu pożycia, czyli zerwania wszystkich łączących małżonków więzi (zob. wyrok SA w Gdańsku z 9 maja 2014 roku, III AUa 1480/13). Naruszenie obowiązków małżeńskich stanowi powód rozkładu pożycia i czynnik determinujący przypisanie małżonkowi winy za ten rozkład. Poniżej prezentujemy zatem, co jest prawem a co obowiązkiem małżonków w myśl przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Zasada równości praw i obowiązków małżonków

Zasada jest, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Zgodnie z normą art. 23 KRO, są oni obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Innymi słowy można wskazać następujące obowiązki:

• wspólnego pożycia;
• wzajemnej pomocy i wierności;
• współdziałania dla dobra rodziny.

Jak wynika z powyższego, obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami nie ma charakteru jedynie moralnego. Na jego charakter normatywny wskazuje bowiem art. 23 KRO, a ponadto należy pamiętać, że obowiązek ten nie jest uzależniony od rodzaju ustroju majątkowego między małżonkami (zob. postanowienie NSA w Warszawie z dnia  10 lutego 2014  r., I FZ 530/ 13). Istnieje on zatem nawet wówczas, gdy małżonkowie pozostawać będą w ustroju rozdzielności majątkowej.

Wspólne rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny

Małżonkowie tworzą wspólnotę rodzinną. Dlatego czymś naturalnym jest, że powinni oni rozstrzygać wspólnie o istotnych sprawach rodziny. Z takiego założenia wyszedł również ustawodawca i w art. 24 KRO wskazał wprost na prawo i obowiązek małżonków wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny. W braku takiego porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. 

Prawo małżonków do wspólnego nazwiska

O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny

Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Pamiętajmy jednak, że o małżeństwie (art. 23 KRO) oraz o potrzebach rodziny - w rozumieniu art. 27 KRO - można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana nie tylko formalnym aktem małżeństwa, ale także realnym (rzeczywistym) węzłem pożycia małżeńskiego (zob. wyrok SA w Gdańsku  z dnia  14 maja 2014  r., III AUA 1441/13).

Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Nakaz, o którym mowa wyżej, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

Prawo do korzystania z mieszkania

Wśród praw wynikających z małżeństwa wskazać należy również na tzw. prawo do korzystania z mieszkania. Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Powyższą regulację  stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.

Działanie za drugiego małżonka w sprawach zwykłego zarządu

W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

Odpowiedzialność solidarna małżonków

Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Podstawa prawna:
Art. 23, art. 24, art. 25, art. 27, art. 28, art. 28(1), art. 29, art. 30 ustawy z dnia 25 lutego 1965 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r., poz. 2082)