Kazus studenta : Prawo karne materialne - stan wyższej konieczności

Treść kazusu

Igor ma 35 lat. Jako zwolennik życia pozbawionego trosk doczesnych, nigdy nie podjął się żadnej pracy zarobkowej, za to od zawsze cenił sobie dobrą zabawę i „podwórkowe” spotkania z kolegami oraz życie ponad stan. Często odwiedzał też kasyna, przez co ma liczne długi. Choć nie mieszka już w domu rodzinnym, nadal pozostaje na utrzymaniu rodziców, tłumacząc im, że potrzebuje ich finansowej pomocy, bowiem w świetle obecnej sytuacji na rynku pracy dla osób z jego wykształceniem nie ma szans na żadne zatrudnienie, nawet gdyby bardzo tego chciał. W dniu 1 września 2014 roku ojciec wezwał syna na rozmowę i zawiadomił go, że mam on czas do końca miesiąca na znalezienie jakiejkolwiek pracy , bowiem w przeciwnym razie rodzice nie będą dalej wspomagać go finansowo. Jak nie trudno się domyślić, Igor za nic miał groźbę ojca, nie podjął żadnego zatrudnienia bowiem jak sam stwierdził, stworzono go do wyższych celów niż słuchanie poleceń pracodawcy. Rodzice spełnili jednak swoją groźbę i z dniem 1 października 2014 roku zaprzestali wspomagać syna finansowo. Nie trudno zgadnąć, że znacząco wywarło to wpływ na życie Igora, który pozostał bez jakichkolwiek środków do życia. 2 listopada 2014 roku odwiedził on jednego ze swoich dobrych kolegów – Michała. Gdy ten udał się do kuchni, Igor korzystając z jego nieobecności wyciągnął z szuflady komody papierową kopertę, w której znajdowała się karta płatnicza wraz z karteczką, na której zapisany był numer PIN. Igor uznał, że skoro Michał - jak sam kiedyś stwierdził - nie lubi używać kart płatniczych, to nie domyśli się, że karta została skradziona, a jako że jest człowiekiem majętnym, to nie zauważy także braku drobnych sum pieniężnych. Michał zauważył jednak brak karty i powiadomił odpowiednie organy o podejrzeniu popełnienia przez Igora przestępstwa kradzieży. Igor na stawiany mu zarzut odpowiedział, że faktycznie ukradł Michałowi kartę, jednak jego zachowanie nie nosi znamion przestępstwa opisanego normą art. 278 § 1 kodeksu karnego, gdyż działał on w stanie wyższej konieczności, bowiem z uwagi na swoją sytuację materialną popadł on w nędze, nie miał pieniędzy nawet na jedzenie, a kradzież była w jego sytuacji jedynym wyjściem.

Pytania:

• Czy powoływanie się przez Igora na stan wyższej konieczności jest uzasadnione?
• Czy kradzież popełniona nawet przez osobę faktycznie znajdującą się w nędzy może zostać uznana za działanie w stanie wyższej konieczności?
• Jakie przykładowe sytuacje, w świetle orzecznictwa sądowego, nie są uznawane za działanie w stanie wyższej konieczności?

Rozwiązanie kazusu

Nie ulega wątpliwości, że Igor popełnił przestępstwo kradzieży z art. 278 § 1 kodeksu karnego, polegające na przywłaszczeniu cudzej rzeczy ruchomej. Z uwagi na normę art. 278 § 5 kodeksu karnego nie ma wątpliwości, że powyższy artykuł stosuje się także w przypadku kradzieży kart płatniczych. Za niezasadne uznać należy tłumaczenia Igora, bowiem jak widać z przedstawionego stanu faktycznego, nie działał on w stanie wyższej konieczności. Zgodnie z treścią art. 26 § 1 i 2 kodeksu karnego, nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego oraz ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych wyżej, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. Innymi słowy ze stanem wyższej konieczności mamy do czynienia wówczas, gdy ratowanemu dobru groziłoby bezpośrednie niebezpieczeństwo, któremu nie można byłoby zaradzić w żaden inny sposób, niż poświęcając drugie z tych dóbr. Istotne jest to, że obok oceny proporcji wartości obu tych dóbr trzeba uwzględnić, że niebezpieczeństwo to musi zagrażać natychmiastową szkodą w zakresie dobra chronionego, której nie można inaczej uniknąć, jak poświęcając inne dobro prawne.

Mając na uwadze powyższe, wątpliwe jest uznanie za stan wyższej konieczności działania osoby, wypełniające znamiona przestępstwa kradzieży, która faktycznie znajdowała się w nędzy. Potwierdza to także Sąd Najwyższy stwierdzając, że nie można usprawiedliwiać stanem wyższej konieczności kradzieży popełnionej przez osobę znajdującą się w nędzy (wyrok SN z dnia 26 listopada 1935 roku, OSP 1935 poz. 339).

Praktyka orzecznicza wypracowała katalog sytuacji, które nie mogą być uznane za działanie w stanie wyższej konieczności. I tak tez w orzecznictwie przyjmuje się, że nie można usprawiedliwiać stanem wyższej konieczności:

• zaboru popełnionego w celu wspierania nieefektywnych podmiotów gospodarczych (zob. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 20 maja 1995 roku, II AKr 82/95, OSNPK 9/99 poz. 18);
• prowadzenia pojazdu mechanicznego z naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu, aby szybciej dostarczyć towar i zapobiec stratom (zob. wyrok SN z dnia 15 stycznia 1958 roku, II KK 372/57, OSNPG 10/58 poz. 4);
• strajku okupacyjnego, polegającego na nielegalnym zajmowaniu pomieszczeń oraz stosowaniu środków przymusu, jeżeli dopuszczającym się takich czynów nie zagrażało bezpośrednie niebezpieczeństwo, którego nie można było odwrócić inaczej (wyrok SN z dnia 21 czerwca 1938 roku, 3 K 2407/37, RPEiS 1938 nr 4);
• nieodprowadzania składek ubezpieczenia społecznego pracowników w celu utrzymania prowadzonej działalności gospodarczej, tworzącej kilkadziesiąt miejsc pracy i wypłacaniem wynagrodzeń pracowników, zapewniających im byt (wyrok SA w Krakowie z dnia 26 kwietnia 2013 roku, II AKa 53/13, KZS 2013/6/79).

Podstawa prawna:
Art. 26, art. 278 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U.1997.88.553).