Z cyklu przedegzaminacyjnych powtórek - samorząd terytorialny w świetle Konstytucji

Zadania samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.

Jednostki samorządu terytorialnego

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Wykonuje ona wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym oraz ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.

Osobowość prawna oraz samodzielność jednostek samorządu terytorialnego

Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe, zaś samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Wykonywanie zadań publicznych jako zadania własne

Wedle treści art. 166 ust. 1 i 2 Konstytucji, zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa także tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Ustaw, do których odnosi się wspomniany przepis Konstytucji jest 20, a wśród nich jest m.in. ustawa z dnia z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych, ustawa z dnia 24 stycznia 1991 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego czy ustawa z dnia 5 lipca 1990 roku - Prawo o zgromadzeniach.

Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa, zaś źródła ich dochodów są określone w ustawie z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Ponadto dodać należy, że jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych.

Organy jednostek samorządu terytorialnego. Wybór ich członków

Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku - Kodeks wyborczy. Z kolei zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określają:

• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym;
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa;
• ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym;
• ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku - Kodeks wyborczy.

Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw wskazanych w pkt. 1- 3, ich organy stanowiące.

Referendum lokalne

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym.

Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego

Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

Prawa jednostek samorządu terytorialnego

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. Jednostka samorządu terytorialnego ma także prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z praw, o których mowa wyżej, określa ustawa z dnia 5 września 2000 roku o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.

Podstawa prawna:
Art. 163, art. 164, art. 165, art. 166, art. 167, art. 168, art. 169, art. 170, art. 171, art. 172 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.